فرمولاسیون کرم مرطوب‌کننده یکی از مهم‌ترین مباحث در علوم آرایشی‌ـ‌بهداشتی است، زیرا نقش کلیدی در حفظ رطوبت، سلامت و شادابی پوست دارد. طراحی چنین محصولی تنها به ترکیب آب و روغن محدود نمی‌شود، بلکه نیازمند انتخاب دقیق مواد فعال، امولسیفایرها، نگهدارنده‌ها و افزودنی‌های ایمن است تا علاوه بر ایجاد بافتی پایدار و خوشایند، بیشترین اثربخشی را برای انواع پوست فراهم کند. درک علمی اجزای سازنده و رعایت الزامات قانونی، پایه‌ای مطمئن برای تولید کرم‌های موفق و ایمن در بازار امروز به شمار می‌رود.
نقش کرم‌های مرطوب‌کننده در مراقبت پوستی
کرم‌های مرطوب‌کننده، محصولاتی کلیدی در مراقبت از پوست هستند که با هدف حفظ رطوبت و سلامت لایه بیرونی پوست (استراتوم کورنئوم) طراحی شده‌اند. عملکرد آن‌ها صرفاً به “افزودن آب” محدود نمی‌شود، بلکه شامل مکانیزم‌های پیچیده‌ای برای جلوگیری از تبخیر آب و بهبود سد دفاعی پوست است.
تعریف و مکانیسم عمل مرطوب‌کننده‌ها
تعریف: مرطوب‌کننده‌ها ترکیبات شیمیایی و فرمولاسیون‌هایی هستند که به بهبود آبرسانی پوست و افزایش نرمی آن کمک می‌کنند. عملکرد اصلی آن‌ها جلوگیری از دفع آب از لایه شاخی (Trans-Epidermal Water Loss یا TEWL) است.
مکانیسم عمل:
مرطوب‌کننده‌ها از طریق سه مکانیسم اصلی کار می‌کنند:
- افزایش محتوای آب: با جذب آب از لایه‌های زیرین پوست یا از محیط اطراف (در شرایط مرطوب) به لایه سطحی پوست، به افزایش هیدراتاسیون کمک می‌کنند.
- جلوگیری از تبخیر آب: با ایجاد یک لایه محافظ بر روی سطح پوست، مانع از تبخیر سریع آب می‌شوند.
- ترمیم سد دفاعی پوست: با پر کردن شکاف‌های بین سلول‌های مرده پوست، به تقویت و ترمیم سد لیپیدی طبیعی پوست کمک می‌کنند. این عمل باعث بهبود بافت پوست و کاهش زبری آن می‌شود.
انواع مرطوب‌کننده‌ها
ترکیبات مرطوب‌کننده به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند که اغلب در فرمولاسیون‌های تجاری به صورت ترکیبی استفاده می‌گردند تا اثربخشی بیشتری داشته باشند:
- ۱. اکتیو‌ها (Occlusive): این مواد با ایجاد یک لایه فیزیکی بر روی سطح پوست، به طور مؤثر مانع از تبخیر آب می‌شوند. این ترکیبات معمولاً چرب هستند و شامل موادی مانند وازلین، روغن‌های معدنی، و دایمتیکون (نوعی سیلیکون) می‌شوند. این مواد برای پوست‌های بسیار خشک و آسیب‌دیده، به ویژه در اقلیم‌های خشک، ایده‌آل هستند.
- ۲. هومکتانت‌ها (Humectants): این مواد “جاذب رطوبت” هستند و با جذب آب از محیط یا از لایه‌های زیرین پوست، آن را به لایه سطحی می‌آورند. گلیسیرین، هیالورونیک اسید، و بوتیلن گلیکول از جمله هومکتانت‌های رایج هستند. این ترکیبات برای تمام انواع پوست، به خصوص در آب و هوای مرطوب، مناسب‌اند.
- ۳. امولینت‌ها (Emollients): این مواد با پر کردن شکاف‌های بین سلول‌های مرده پوست، به صاف و نرم شدن سطح پوست کمک می‌کنند. امولینت‌ها معمولاً بافت سبک‌تری نسبت به اکتیو‌ها دارند و شامل روغن‌های گیاهی (مانند روغن جوجوبا یا شی‌باتر) و اسیدهای چرب می‌شوند. این مواد به بهبود ظاهر و بافت پوست کمک کرده و حس نرمی و لطافت را ایجاد می‌کنند.
عوامل موثر بر انتخاب ترکیبات
انتخاب صحیح ترکیبات مرطوب‌کننده به عوامل مختلفی بستگی دارد که یک فرمولاسیون موفق باید آن‌ها را در نظر بگیرد:
- نوع پوست:
- پوست خشک: نیاز به ترکیبات اکتیو و امولینت قوی دارد تا از تبخیر شدید آب جلوگیری کرده و سد دفاعی آن را تقویت کند.
- پوست چرب یا مستعد آکنه: به فرمولاسیون‌های سبک‌تر با پایه آب و هومکتانت‌های غیرکومدوژنیک (Non-comedogenic) مانند هیالورونیک اسید نیاز دارد تا منافذ را مسدود نکند.
- پوست حساس: باید از ترکیبات معطر و تحریک‌کننده اجتناب کرده و از مواد تسکین‌دهنده مانند عصاره آلوئه‌ورا استفاده کرد.
- اقلیم:
- آب و هوای خشک: فرمولاسیون باید حاوی ترکیبات اکتیو بیشتری باشد تا از دفع آب جلوگیری کند.
- آب و هوای مرطوب: مرطوب‌کننده‌های حاوی هومکتانت به خوبی کار می‌کنند، زیرا می‌توانند رطوبت را از محیط جذب کنند.
-
گروه سنی:
- پوست جوان‌تر: معمولاً به مرطوب‌کننده‌های سبک‌تری با هدف پیشگیری و حفظ رطوبت نیاز دارد.
-
پوست بالغ‌تر: به ترکیبات امولینت و هومکتانت قوی‌تر نیاز دارد تا به مقابله با خشکی ناشی از افزایش سن کمک کند و خطوط ریز را کاهش دهد.
اجزای اصلی در فرمولاسیون کرم مرطوب‌کننده
فرمولاسیون کرم‌های مرطوب‌کننده بر پایه ترکیب چند فاز اصلی طراحی می‌شود. هر کدام از این فازها وظیفه مشخصی در ایجاد بافت، پایداری، اثربخشی و مقبولیت محصول دارند.
فاز آبی (آب مقطر، گلیسرین، پروپیلن گلایکول)
- آب مقطر: پایه اصلی کرم و حلال بسیاری از مواد فعال. آب مقطر باید عاری از یون‌ها و ناخالصی‌ها باشد.
- گلیسرین: یکی از رایج‌ترین Humectantها که رطوبت محیط را جذب و در لایه شاخی پوست نگه می‌دارد.
- پروپیلن گلایکول: بهبوددهنده نفوذ مواد فعال، افزایش پایداری فرمول و کاهش رشد میکروبی.
- ⚖️ نکته: میزان بیش از حد مواد جاذب رطوبت (مثل گلیسرین) می‌تواند باعث چسبندگی روی پوست شود.
فاز روغنی (روغن‌های گیاهی، استرها، سیلیکون‌ها)
- روغن‌های گیاهی (مانند روغن بادام، روغن جوجوبا، شی باتر): ایجاد نرمی و تغذیه پوست.
- استرها (مانند ایزوپروپیل میریستات): سبک‌تر کردن بافت کرم و بهبود جذب.
- سیلیکون‌ها (مانند دایمتیکون): ایجاد لایه محافظ، افزایش حس ابریشمی و کاهش چسبندگی.
- ⚖️ نکته: انتخاب نوع و میزان روغن با توجه به نوع پوست (چرب، خشک، حساس) انجام می‌شود.
امولسیفایرها (غیر یونی، یونی، طبیعی)
- غیر یونی (مانند پلی‌سوربات‌ها): رایج‌ترین دسته، سازگار با پوست و پایدارکننده فرمول.
- یونی (کاتیونی و آنیونی): کمتر در کرم‌های مرطوب‌کننده استفاده می‌شوند؛ بیشتر در محصولات شستشو کاربرد دارند.
- طبیعی (مانند لسیتین، موم عسل): مناسب برای محصولات ارگانیک و طبیعی.
- ⚖️ نکته: انتخاب امولسیفایر صحیح برای جلوگیری از جدایش فازها و تعیین بافت نهایی کرم بسیار حیاتی است.
مواد فعال رطوبت‌رسان (هیالورونیک اسید، اوره، آلانتوئین)
- هیالورونیک اسید: توانایی بالای جذب و نگهداری آب، ایجاد آبرسانی عمیق.
- اوره: نرم‌کننده و لایه‌بردار ملایم، به‌ویژه مناسب پوست‌های خشک و زبر.
- آلانتوئین: ضدالتهاب و التیام‌بخش، کاهش‌دهنده تحریکات پوستی.
- ⚖️ نکته: ترکیب چند ماده فعال با مکانیسم‌های مختلف باعث افزایش اثربخشی مرطوب‌کننده می‌شود.
افزودنی‌ها (مواد نگهدارنده، آنتی‌اکسیدان، اسانس، رنگ)
- مواد نگهدارنده (مانند فنوکسی‌اتانول، پارابن‌ها): جلوگیری از رشد باکتری و قارچ.
- آنتی‌اکسیدان‌ها (مانند ویتامین E، BHT): جلوگیری از اکسیداسیون روغن‌ها و افزایش ماندگاری.
- اسانس‌ها: بهبود بوی محصول، اما در افراد حساس ممکن است ایجاد آلرژی کنند.
- رنگ‌ها: بیشتر جنبه زیبایی دارند و باید از نوع مجاز آرایشی انتخاب شوند.
- ⚖️ نکته: در محصولات پوست حساس یا کودکان، بهتر است اسانس و رنگ به حداقل برسد یا حذف شوند.
| فاز | ماده | عملکرد | نام INCI | % W/W |
| A | گلیسیرین | جاذب رطوبت | گلیسیرین | 2 |
| بوتیلن گلیکول | جاذب رطوبت | بوتیلن گلیکول | 4 | |
| تتراسدیم EDTA | عامل شلات‌ساز | تتراسدیم EDTA | 0.1 | |
| آب | حلال | آب | 81.9 | |
| B | Multicare MP 40KC | غلیظ‌کننده | سدیم پلی‌اکریل‌دی‌متیل تائورات، دیکاپریلیل اتر، پلی‌گلیسیریل 10 دی‌لائورات، آب | 5 |
| C | Phytomoist | مرطوب‌کننده طبیعی | عصاره بذر Plantaga Asiatica، دی‌پروپیلن گلیکول، 1,2-هگزان‌دیول | 5 |
| کلاژن دریایی HD | ضد پیری | عصاره کلاژن هیدرولیز شده، 1,2-هگزان‌دیول | 1 | |
| عصاره آلوئه ورا | مرطوب‌کننده | عصاره برگ آلوئه باربادنسیس، بوتیلن گلیکول | 0.5 | |
| D | Troycare EPP 37 | نگهدارنده | فنیل‌پروپانول و اتیل‌هگزیل‌گلیسیرین | 0.5 |
| E | اسید لاکتیک / اسید سیتریک (محلول آبی) | تنظیم‌کننده pH | اسید لاکتیک، آب، اسید سیتریک | qs |
| مجموع | 100 |
نمونه فرمولاسیون کرم مرطوب‌کننده
فرمول پایه (ساده و کلاسیک)
مناسب برای آموزش و تولید کرم‌های عمومی با ساختار ساده.
| فاز | ترکیب | درصد وزنی |
|---|---|---|
| فاز آبی | آب مقطر | 65% |
| فاز آبی | گلیسرین | 5% |
| فاز روغنی | استئاریل الکل | 3% |
| فاز روغنی | ایزوپروپیل میریستات | 4% |
| امولسیفایر | گلیسریل استئارات (SE) | 5% |
| افزودنی | فنوکسی‌اتانول (نگهدارنده) | 1% |
| افزودنی | اسانس/ویتامین E | q.s. |
فرمول کرم مرطوب‌کننده برای پوست خشک
غنی از روغن‌ها و ترکیبات Occlusive برای حفظ رطوبت و جلوگیری از تبخیر آب.
| فاز | ترکیب | درصد وزنی |
|---|---|---|
| فاز آبی | آب مقطر | 55% |
| فاز آبی | پروپیلن گلایکول | 5% |
| فاز روغنی | روغن بادام شیرین | 10% |
| فاز روغنی | شی باتر (Shea Butter) | 7% |
| فاز روغنی | دایمتیکون (Dimethicone) | 3% |
| امولسیفایر | گلیسریل استئارات + PEG-100 استئارات | 5% |
| مواد فعال | هیالورونیک اسید (محلول 1%) | 5% |
| مواد فعال | آلانتوئین | 0.5% |
| افزودنی | نگهدارنده مناسب | 1% |
فرمول کرم مرطوب‌کننده برای پوست چرب و مختلط
سبک، غیرکومدوژنیک، با بافت ژل-کرم و جذب سریع.
| فاز | ترکیب | درصد وزنی |
|---|---|---|
| فاز آبی | آب مقطر | 70% |
| فاز آبی | گلیسرین | 4% |
| فاز آبی | پروپیلن گلایکول (MPG) | 3% |
| فاز روغنی | کاپریلیک/کاپریک تری‌گلیسرید | 5% |
| فاز روغنی | سیکلوپنتاسیلوکسان (سیلیکون سبک) | 3% |
| امولسیفایر | پلی‌سوربات 60 | 2% |
| مواد فعال | نیکوتین امید (Niacinamide) | 4% |
| مواد فعال | هیالورونیک اسید (کم‌مولکول) | 2% |
| افزودنی | نگهدارنده + اسانس ملایم | 1% |
فرمول طبیعی و ارگانیک
مناسب برندهای کلین بیوتی (Clean Beauty) با استفاده از مواد گیاهی و طبیعی.
| فاز | ترکیب | درصد وزنی |
|---|---|---|
| فاز آبی | آب گل رز | 60% |
| فاز آبی | گلیسرین گیاهی | 5% |
| فاز روغنی | روغن جوجوبا | 8% |
| فاز روغنی | روغن نارگیل فرکشنه | 5% |
| فاز روغنی | موم عسل | 4% |
| امولسیفایر | لسیتین سویا | 3% |
| مواد فعال | آلوئه‌ورا ژل | 8% |
| مواد فعال | ویتامین E طبیعی | 1% |
| افزودنی | نگهدارنده طبیعی (پتاسیم سوربات) | 0.8% |
الزامات قانونی و استانداردها
رعایت الزامات قانونی و استانداردهای ملی و بین‌المللی در فرمولاسیون کرم‌های مرطوب‌کننده نه‌تنها برای ایمنی مصرف‌کننده ضروری است، بلکه در مجوز تولید و ورود به بازار نیز نقش کلیدی دارد.
الزامات سازمان غذا و دارو (FDA/EMA/استاندارد ملی ایران)
- FDA (آمریکا):
- کرم مرطوب‌کننده در دسته Cosmetics طبقه‌بندی می‌شود (مگر اینکه ادعای درمانی داشته باشد).
- الزامات مربوط به GMP (Good Manufacturing Practice) و ایمنی مواد اولیه باید رعایت شود.
- EMA (اروپا):
- تحت Regulation (EC) No 1223/2009 تمامی محصولات آرایشی باید دارای Product Information File (PIF) باشند.
- انجام Safety Assessment توسط متخصصین واجد صلاحیت الزامی است.
- استاندارد ملی ایران (سازمان غذا و دارو):
- محصولات باید دارای پروانه بهداشتی ساخت (یا پروانه واردات) باشند.
- رعایت استاندارد ملی ایران به شماره‌های مرتبط با محصولات آرایشی–بهداشتی (مانند ۴۵۰۹ برای کرم‌ها) الزامی است.
- ثبت فرمولاسیون دقیق و منبع مواد اولیه در پرونده محصول الزامی است.
محدودیت‌ها در استفاده از مواد نگهدارنده و اسانس‌ها
- مواد نگهدارنده:
- استفاده از برخی مواد مانند پارابن‌ها، فرمالدهید رهاکننده‌ها و ایزو تیازولینون‌ها دارای محدودیت غلظتی یا ممنوعیت کامل است (بر اساس لیست Annex V در مقررات اتحادیه اروپا).
- در ایران، فهرست مواد نگهدارنده مجاز توسط اداره کل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی منتشر می‌شود.
- اسانس‌ها:
- برخی ترکیبات عطری مانند لیمونن، لینالول و سیترال در صورت وجود بالای ۰.۰۰۱% (در محصولات leave-on) باید روی برچسب قید شوند.
- برای محصولات پوست حساس، کودکان و نوزادان، استفاده از اسانس باید به حداقل برسد یا حذف شود.
-
⚖️ نکته: رعایت این محدودیت‌ها نه‌تنها الزامی قانونی است بلکه باعث کاهش ریسک حساسیت و افزایش اعتماد مصرف‌کننده می‌شود.
جمع‌بندی
مرور کلی مراحل و اجزای کلیدی
فرمولاسیون کرم مرطوب‌کننده شامل چند گام اصلی است: انتخاب فاز آبی (برای آبرسانی)، فاز روغنی (برای تغذیه و ایجاد لایه محافظ)، امولسیفایرها (برای ایجاد پایداری)، مواد فعال رطوبت‌رسان (مثل هیالورونیک اسید یا اوره) و افزودنی‌ها (نگهدارنده، آنتی‌اکسیدان، اسانس). هر یک از این اجزا نقشی حیاتی در ایجاد بافت مطلوب، پایداری محصول و اثربخشی نهایی روی پوست دارند.
اهمیت انتخاب ترکیب مناسب با توجه به نوع پوست
- برای پوست خشک: فرمولاسیون باید غنی از روغن‌ها، باترها و ترکیبات انسدادکننده (Occlusive) باشد.
- برای پوست چرب یا مختلط: ترکیب باید سبک، غیرکومدوژنیک و با جذب سریع طراحی شود.
- برای پوست حساس: اسانس‌ها و رنگ‌ها باید حذف یا به حداقل برسند، و مواد ضدالتهاب ملایم مانند آلانتوئین یا عصاره آلوئه‌ورا استفاده شوند.
🔑 بنابراین، سفارشی‌سازی فرمول بر اساس نیاز پوست کلید موفقیت در بازار و رضایت مصرف‌کننده است.
آینده فرمولاسیون مرطوب‌کننده‌ها
روندهای نوین نشان می‌دهد که آینده این حوزه به سمت:
- محصولات طبیعی و ارگانیک با تأکید بر مواد گیاهی و بیوتکنولوژیک پیش می‌رود.
- استفاده از نانوامولسیون‌ها و لیپوزوم‌ها برای افزایش نفوذ و کارایی مواد فعال.
- توسعه فرمولاسیون‌های سفارشی (Personalized Skincare) بر اساس تست ژنتیکی یا نوع پوست.
-
حرکت به سوی Clean Beauty: حذف نگهدارنده‌های بحث‌برانگیز، اسانس‌های آلرژن و مواد سنتتیک غیرضروری.
از کجا مواد اولیه کرم مرطوب کننده بخرم؟
شرکت بهبود شیمی به عنوان یکی از بزرکترین فروشندگان مواد اولیه آرایشی و بهداشتی، مواد مورد نیاز انواع کرم‌های مرطوب‌کننده را هم به صورت خرد و هم به صورت عمده به فروش می‌رساند. جهت خرید این مواد با کارشناسان فروش ما در ارتباط باشید.
